تکنیک نقاشی زیر لعابی: آموزشی برای سفالگران حرفه ای

تکنیک نقاشی زیر لعابی یکی از روش‌های برجسته و کهن در هنر سفالگری است که به دلیل دوام، زیبایی و عمق رنگ‌هایش، همواره مورد توجه سفالگران حرفه‌ای قرار گرفته است. این تکنیک که ریشه‌ای عمیق در تاریخ هنر ایران دارد، با استفاده از رنگدانه‌های خاص و اعمال لعاب شفاف، اثری ماندگار و چشم‌نواز خلق می‌کند. در این مقاله، ضمن بررسی تاریخچه این تکنیک در ایران، به ترکیبات مختلف رنگدانه‌ها، نحوه اعمال آن بر روی بدنه خام و بیسکوئیت، و مراحل نقاشی روی بشقاب سفالی پرداخته‌ایم. اگر سفالگر حرفه‌ای هستید و به دنبال ارتقای مهارت‌های خود در آموزش سفالگری هستید، این راهنما برای شما طراحی شده است.

تاریخچه تکنیک نقاشی زیر لعابی در ایران

نقاشی زیر لعابی در ایران قدمتی چند هزار ساله دارد و به دوران باستان بازمی‌گردد. سفالینه‌های کشف‌شده از نیشابور در قرن سوم و چهارم هجری قمری، نمونه‌های برجسته‌ای از این تکنیک هستند که با خطوط کوفی و طرح‌های ساده مزین شده‌اند. این آثار نشان‌دهنده تسلط هنرمندان ایرانی بر استفاده از رنگدانه‌های معدنی و لعاب‌های قلیایی برای خلق طرح‌های ماندگار است. در دوره‌های بعدی، به‌ویژه در عصر سلجوقی و ایلخانی، این تکنیک با بهره‌گیری از رنگ‌های آبی کبالت و فیروزه‌ای به اوج شکوفایی خود رسید. امروزه نیز تکنیک نقاشی زیر لعابی به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از هنر سرامیک ایران شناخته می‌شود و در کارگاه‌های سفالگری حرفه‌ای به کار گرفته می‌شود.

ابزار و مواد مورد نیاز برای تکنیک نقاشی زیر لعابی

برای شروع کار با تکنیک نقاشی زیر لعابی، باید ابزار و مواد مناسب را آماده کنید:
– بدنه سفالی: بدنه خام (نپخته) یا بیسکوئیت (پخته‌شده در دمای پایین).
– رنگدانه‌ها: اکسیدهای فلزی مانند کبالت (آبی)، کروم (سبز)، آهن (قهوه‌ای) و منگنز (سیاه).
– لعاب شفاف: لعاب قلیایی یا بوراکس برای پوشش نهایی.
– قلم‌مو: قلم‌موهای ظریف با سایزهای مختلف برای نقاشی دقیق.
– کوره سرامیک: کوره‌ای با قابلیت تنظیم دما تا 1100 درجه سانتی‌گراد.
– ابزار جانبی: اسفنج، پالت رنگ، و آب برای رقیق کردن رنگدانه‌ها.

انتخاب بدنه مناسب اهمیت زیادی دارد. بدنه خام برای طرح‌های اولیه و بیسکوئیت برای کارهای دقیق‌تر توصیه می‌شود. بیسکوئیت به دلیل پخت اولیه، جذب کمتری دارد و کنترل رنگ روی آن آسان‌تر است.

ترکیبات رنگدانه‌ها در تکنیک نقاشی زیر لعـابی

رنگدانه‌ها در این تکنیک باید توانایی تحمل دمای بالای کوره سرامیک را داشته باشند. برخلاف رنگ‌های اکریلیک یا آبرنگ که در دماهای بالا از بین می‌روند، رنگدانه‌های معدنی مانند اکسید فلزات، گزینه‌ای ایده‌آل هستند. در ادامه به چند ترکیب رایج اشاره می‌کنیم:
1. آبی کبالت: از اکسید کبالت به دست می‌آید و رنگی عمیق و پایدار ایجاد می‌کند.
2. سبز کروم: با استفاده از اکسید کروم، طیفی از سبز روشن تا تیره تولید می‌شود.
3. قهوه‌ای آهن: اکسید آهن در ترکیب با لعاب، تناژهای گرم قهوه‌ای را به ارمغان می‌آورد.
4. سیاه منگنز: ترکیبی از منگنز و کروم، سیاهی مات و جذاب تولید می‌کند.

برای تهیه رنگ، رنگدانه را با آب و مقدار کمی لعاب ترانس (به‌عنوان تثبیت‌کننده) مخلوط کنید. این ترکیب باید غلظتی مشابه آبرنگ داشته باشد تا به‌راحتی با قلم‌مو روی بدنه اعمال شود. نکته مهم این است که نسبت رنگدانه به لعاب باید به‌گونه‌ای باشد که پس از پخت، رنگ دچار سوختگی یا محو شدن نشود. آزمایش ترکیبات مختلف روی قطعات کوچک قبل از کار اصلی، به شما کمک می‌کند تا نتیجه دلخواه را به دست آورید.

مراحل اجرای تکنیک نقاشی زیر لعابی روی بشقاب سفالی

حال که با تاریخچه و مواد اولیه آشنا شدید، به سراغ مراحل عملی می‌رویم. فرض می‌کنیم هدف شما نقاشی روی یک بشقاب سفالی با استفاده از این تکنیک است.

1. آماده‌سازی بدنه

ابتدا بشقاب را انتخاب کنید. اگر از بدنه خام استفاده می‌کنید، سطح آن را با اسفنج مرطوب تمیز کنید تا گردوغبار از بین برود. برای بدنه بیسکوئیت، مطمئن شوید که پخت اولیه در دمای 600-800 درجه انجام شده باشد. سطح باید صاف و بدون ترک باشد تا رنگ به‌خوبی جذب شود.

2. طراحی اولیه

طرح موردنظر را با مداد نرم روی بشقاب بکشید. از فشار زیاد خودداری کنید تا خطوط عمیق ایجاد نشود. برای طرح‌های پیچیده، می‌توانید از شابلون یا کاغذ کاربن استفاده کنید.

3. اعمال رنگدانه‌ها

با قلم‌موهای ظریف، رنگدانه‌های آماده‌شده را روی طرح اعمال کنید. حرکات قلم‌مو باید ملایم و یکنواخت باشد تا رد قلم باقی نماند. اگر رنگ بیش از حد جذب بدنه شد، کمی آب به مخلوط اضافه کنید. برای ایجاد سایه‌روشن، می‌توانید لایه‌های نازک رنگ را به‌تدریج اضافه کنید و اجازه دهید هر لایه خشک شود.

4. اعمال لعاب شفاف

پس از خشک شدن کامل رنگ (حداقل 24 ساعت در دمای اتاق)، یک لایه لعاب شفاف روی بشقاب بمالید. این کار می‌تواند با قلم‌مو یا فروبردن بشقاب در لعاب انجام شود. لعاب باید یکنواخت باشد و ضخامت آن حدود 1-2 میلی‌متر باشد. از لعاب زدن زیر بشقاب خودداری کنید تا در کوره به سطح نچسبد.

5. پخت در کوره سرامیک

بشقاب را در کوره سرامیک قرار دهید و دما را به‌تدریج تا 1100-1250 درجه سانتی‌گراد افزایش دهید. این دما به نوع لعاب و رنگدانه بستگی دارد، بنابراین دستورالعمل تولیدکننده را بررسی کنید. پخت معمولاً 8-12 ساعت طول می‌کشد و پس از خنک شدن کوره، بشقاب آماده است.

برای انتخاب کوره مناسب برای اجرای این تکنیک مقاله انتخاب کوره مناسب سفالگری را مطالعه کنید!

نکات حرفه‌ای برای کار با کوره سرامیک و کوره شیشه و بلور

اگرچه تکنیک نقاشی زیر لعابی بیشتر با کوره سرامیک اجرا می‌شود، برخی سفالگران از کوره شیشه و بلور نیز استفاده می‌کنند. تفاوت اصلی در کنترل دما و نوع لعاب است. در کوره سرامیک، دما باید به‌تدریج بالا برود تا از ترک‌خوردگی جلوگیری شود، اما در کوره شیشه، امکان پخت سریع‌تر وجود دارد. برای بشقاب‌های زیر لعابی، کوره سرامیک به دلیل توانایی حفظ ثبات رنگ و لعاب، گزینه بهتری است. همچنین، از قرار دادن بشقاب‌ها نزدیک المنت‌ها خودداری کنید تا حرارت یکنواخت به تمام سطح برسد.

مزایا و چالش‌های تکنیک نقاشی زیر لعـابی

مزایا:
– دوام بالا به دلیل محافظت رنگ زیر لایه لعاب.
– امکان خلق طرح‌های دقیق و پیچیده.
– تنوع رنگی با استفاده از اکسیدهای مختلف.

چالش‌ها:
– نیاز به تجربه در تنظیم ترکیب رنگدانه و لعاب.
– حساسیت به دمای کوره و احتمال تغییر رنگ ناخواسته.
– زمان‌بر بودن فرآیند پخت و خنک‌سازی.

پرسش و پاسخ

سوال: “چگونه می‌توان از تغییر رنگ ناخواسته در تکنیک نقاشی زیر لعابی جلوگیری کرد؟”
پاسخ: برای جلوگیری از تغییر رنگ، ابتدا رنگدانه‌ها را روی قطعات آزمایشی تست کنید و دمای کوره را دقیقاً مطابق با مشخصات رنگ و لعاب تنظیم کنید. همچنین، از ترکیب بیش از حد رنگدانه‌ها خودداری کنید، زیرا ممکن است در دمای بالا با لعاب واکنش نشان دهند و نتیجه متفاوتی بدهند. استفاده از لعاب با کیفیت و تثبیت‌کننده‌های مناسب نیز به حفظ ثبات رنگ کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری

تکنیک نقاشی زیر لعابی، هنری است که نیازمند دقت، تجربه و شناخت عمیق مواد است. این روش نه‌تنها ریشه در تاریخ غنی سفالگری ایران دارد، بلکه با ابزار مدرن مانند کوره سرامیک، همچنان در دنیای حرفه‌ای سفالگری جایگاه ویژه‌ای دارد. با تمرین مداوم و آزمایش ترکیبات مختلف رنگدانه‌ها، می‌توانید آثاری منحصربه‌فرد و ماندگار خلق کنید. اگر به آموزش سفالگری حرفه‌ای علاقه‌مند هستید، این تکنیک می‌تواند دریچه‌ای به خلاقیت بی‌پایان شما باشد. از همین امروز با یک بشقاب ساده شروع کنید و مهارت خود را به سطح بعدی ببرید!

 

مقالات معتبر در رابطه با نقاشی زیر لعابی:

– آدرس: [ceramicartsnetwork.org](https://ceramicartsnetwork.org)
– توضیح: این سایت منبعی جامع برای آموزش سرامیک است و مقالاتی درباره تکنیک‌های زیر لعابی، از جمله دستورالعمل‌ها و نکات حرفه‌ای، ارائه می‌دهد. می‌توانید مقاله‌ای مثل “How to Make Underglaze in Your Home Studio” را بررسی کنید.

2. The Pottery Wheel
– آدرس: [thepotterywheel.com/underglaze-techniques](https://thepotterywheel.com/underglaze-techniques/)
– توضیح: این سایت 16 تکنیک مختلف نقاشی زیر لعابی را توضیح می‌دهد که برای سفالگران حرفه‌ای بسیار کاربردی است و شامل روش‌های خلاقانه‌ای مثل سگرافیتو و چاپ است.

3. The Spruce Crafts
– آدرس: [thesprucecrafts.com/how-to-underglaze-pottery](https://www.thesprucecrafts.com/how-to-underglaze-pottery-2746174)
– توضیح: این منبع راهنمایی عملی برای استفاده از زیر لعاب روی سفال ارائه می‌دهد و مراحل کار را به صورت گام‌به‌گام شرح می‌دهد، مناسب برای آموزش تخصصی.

4. Soul Ceramics
– آدرس: [soulceramics.com/pages/what-is-an-underglaze](https://www.soulceramics.com/pages/what-is-an-underglaze)
– توضیح: این سایت تفاوت‌های زیر لعاب و روی لعاب را توضیح می‌دهد و نکاتی درباره کاربرد آن روی بدنه خام و بیسکوئیت دارد که برای مقاله شما مفید است.

5. Art of Education University
– آدرس: [theartofeducation.edu/6-different-ways-to-use-underglazes-with-ceramics](https://theartofeducation.edu/2018/05/6-different-ways-to-use-underglazes-with-ceramics/)
– توضیح: این منبع روش‌های متنوع استفاده از زیر لعاب را آموزش می‌دهد و برای سفالگرانی که به دنبال تکنیک‌های پیشرفته هستند، مناسب است.