این مقاله به بررسی جامع لعاب سفالگری میپردازد. ابتدا انواع مختلف لعاب و ویژگیهای هر یک تشریح میشود. سپس به روشهای مختلف لعابزنی و نکات مهم در این فرایند پرداخته میشود. در نهایت، اهمیت استفاده از لعابهای بدون سرب و دلایل آن به تفصیل توضیح داده میشود. این مقاله برای سفالگرانی که به دنبال ارتقای دانش خود در زمینه لعاب هستند، بسیار مفید خواهد بود.
انواع لعاب
لعاب، پوشش شیشهای است که بر روی سفال خام اعمال میشود و پس از پخت، سطحی صاف، براق و مقاوم در برابر آب و مواد شیمیایی ایجاد میکند. انواع مختلف لعاب بر اساس ترکیبات شیمیایی، دمای پخت و جلوه ظاهری به دستههای مختلفی تقسیم میشوند.
* لعابهای قلیایی: این لعابها بر پایه مواد قلیایی مانند سدیم و پتاسیم ساخته میشوند و در دمای پایین پخت میشوند. لعابهای قلیایی معمولاً مات و دارای سطحی زبر هستند و برای ایجاد جلوههای قدیمی و روستایی مناسب هستند.
* لعابهای سربی: این لعابها به دلیل درخشندگی بالا و پوشش کامل، در گذشته بسیار مورد استفاده قرار میگرفتند. با این حال، به دلیل سمیت سرب، امروزه استفاده از این نوع لعابها محدود شده است.
* لعابهای سرامیکی: این لعابها بر پایه خاک رس و سایر مواد معدنی ساخته میشوند و در دمای بالا پخت میشوند. لعابهای سرامیکی دارای تنوع رنگی بسیار بالایی هستند و میتوانند جلوههای مات، براق و نیمه مات ایجاد کنند.
* لعابهای رنگی: به لعابهای سرامیکی، رنگدانههای معدنی اضافه میشود تا رنگهای متنوعی ایجاد شود. این رنگدانهها معمولاً اکسیدهای فلزی مانند اکسید آهن، اکسید مس و اکسید کبالت هستند.
* لعابهای ویژه: این لعابها دارای خواص خاصی مانند لعابهای ترکدار، لعابهای براق، لعابهای مات و لعابهای کریستالی هستند.انتخاب نوع لعاب به عوامل مختلفی مانند نوع سفال، دمای کوره، جلوه مورد نظر و کاربرد نهایی اثر بستگی دارد.
نحوه لعابزنی
لعابزنی یکی از مراحل مهم در فرآیند ساخت سفال است. این فرایند شامل چندین مرحله است:
- آمادهسازی سطح سفال
قبل از لعابزنی، سطح سفال باید کاملاً تمیز و عاری از هرگونه گرد و غبار و چربی باشد. برای این کار میتوان از آب و اسفنج استفاده کرد. - تهیه لعاب
لعابها معمولاً به صورت پودر خشک تهیه میشوند و قبل از استفاده باید با آب مخلوط شوند تا به حالت شربت درآیند. غلظت لعاب باید به گونهای باشد که به راحتی روی سطح سفال پخش شود. - نحوه لعابزنی
قبل از لعابزنی، سطح سفال باید کاملاً تمیز و عاری از هرگونه گرد و غبار و چربی باشد. برای این کار میتوان از آب و اسفنج استفاده کرد. لعابها معمولاً به صورت پودر خشک تهیه میشوند و قبل از استفاده باید با آب مخلوط شوند تا به حالت شربت درآیند. غلظت لعاب باید به گونهای باشد که به راحتی روی سطح سفال پخش شود.
انواع روش های لعاب زنی
لعابزنی به روشهای مختلفی انجام میشود و هر روش ویژگیها و کاربردهای خاص خود را دارد. یکی از روشهای پرکاربرد، لعابزنی با استفاده از قلممو است. این روش بیشتر برای ایجاد طرحهای خاص و جزئیات ظریف مناسب است. قلممو امکان کنترل بیشتری به سفالگر میدهد و به او اجازه میدهد که قسمتهای خاصی از سفال را لعاب بزند یا از رنگهای مختلف به طور همزمان استفاده کند. با این حال، این روش ممکن است به زمان بیشتری نیاز داشته باشد و یکنواختی کمتری نسبت به دیگر روشها داشته باشد.
روش دوم، غوطهوری است. در این روش، قطعه سفالی به طور کامل در ظرف حاوی لعاب غوطهور میشود و سپس خارج میشود. این روش یکی از سریعترین روشها برای لعابزنی است و برای قطعاتی که نیاز به پوششی یکنواخت دارند، بسیار مناسب است. با این حال، این روش برای قطعات بسیار بزرگ یا دارای جزئیات زیاد، چندان ایدهآل نیست. همچنین، لازم است که سفالگر در تنظیم غلظت لعاب و زمان غوطهوری دقت کند تا نتیجه مطلوب حاصل شود.
لعابزنی با اسپری روش دیگری است که به ویژه برای قطعات بزرگ یا دارای شکلهای پیچیده کاربرد دارد. در این روش، لعاب با استفاده از یک اسپری دستی یا برقی روی سطح سفال پاشیده میشود. این روش سرعت بالایی دارد و پوششی بسیار یکنواخت ایجاد میکند، اما نیازمند تجهیزات خاص و مهارت کافی است. همچنین، استفاده از ماسک و تهویه مناسب در این روش بسیار مهم است تا از استنشاق ذرات لعاب جلوگیری شود.
همچنین متوانید برای بازدید از کوره های لعاب به برگه کوره های ایستاده آدریان مراجعه کنید!
بعد از اعمال لعاب به هر روشی، مرحله بعدی پخت در کوره است. دمای کوره باید دقیقاً با نوع لعاب هماهنگ باشد. برای لعابهای قلیایی که در دمای پایین پخته میشوند، معمولاً دما بین 900 تا 1100 درجه سانتیگراد تنظیم میشود. اما برای لعابهای سرامیکی که در دماهای بالا پخت میشوند، دما ممکن است به 1200 درجه سانتیگراد یا بیشتر برسد. توجه به دمای پخت بسیار مهم است، زیرا دمای کمتر از حد نیاز ممکن است باعث نچسبیدن لعاب به سفال شود و دمای بیش از حد ممکن است منجر به ذوب شدن بیش از اندازه لعاب و از دست رفتن کیفیت نهایی کار شود.
اهمیت لعابهای بدون سرب
یکی از موضوعات حیاتی در لعابزنی، استفاده از لعابهای بدون سرب است. لعابهای سربی به دلیل خواص خاص خود مانند شفافیت بالا و ایجاد جلوههای زیبا در گذشته بسیار محبوب بودند، اما تحقیقات نشان داده است که سرب میتواند به ویژه در ظروف غذاخوری به داخل مواد غذایی منتقل شود و خطرات جدی برای سلامتی ایجاد کند. سرب میتواند باعث مسمومیتهای شدید، مشکلات عصبی و حتی آسیب به کلیهها شود. به همین دلیل، امروزه تولیدکنندگان لعاب به استفاده از جایگزینهای ایمنتر روی آوردهاند.
لعابهای بدون سرب با ترکیباتی مانند بوراکس یا زینک ساخته میشوند که خواصی مشابه سرب دارند اما خطرات سلامتی را به همراه ندارند. علاوه بر این، لعابهای مدرن بدون سرب دارای تنوع رنگی و کیفیتی بالایی هستند که آنها را به گزینهای ایدهآل برای سفالگران تبدیل میکند. این لعابها نه تنها سلامت مصرفکنندگان را تضمین میکنند بلکه به حفاظت از محیط زیست نیز کمک میکنند، زیرا سرب میتواند به خاک و آب نفوذ کرده و آلودگی گستردهای ایجاد کند.
نتیجهگیری
لعابزنی نه تنها از نظر زیباییشناسی بلکه از نظر دوام و کارایی نیز نقش مهمی در هنر سفالگری دارد. انتخاب لعاب مناسب و رعایت نکات مهم در مراحل لعابزنی میتواند نتیجه نهایی را به طرز چشمگیری بهبود بخشد. از سوی دیگر، توجه به سلامت و محیط زیست با استفاده از لعابهای بدون سرب یکی از مسئولیتهای مهم هر سفالگر است. این مقاله نشان داد که چگونه ترکیبی از دانش فنی و خلاقیت میتواند به تولید آثار سفالی برجسته و ایمن منجر شود.
بدون دیدگاه