تکنیک پخت ساگار – سفالگری با رنگ های طبیعی
تکنیک پخت ساگار یکی از روشهای قدیمی و جذاب در هنر سفالگری است که به سفالگران این امکان را میدهد تا آثار خود را با رنگها و طرحهای طبیعی خلق کنند. در این روش، قطعات سفالی بدون لعاب در کوره قرار میگیرند و از دودی که در فرآیند پخت ایجاد میشود، برای ایجاد الگوهای منحصر به فرد بر روی سطح آنها استفاده میشود. این تکنیک، با توجه به ماهیت غیرقابل پیشبینی خود، فرصتی را برای آزمایش و نوآوری در خلق طرحها به هنرمندان میدهد.
تاریخچه تکنیک پخت ساگار
تکنیک پخت ساگار در دورانهای باستان بهویژه در چین و یونان باستان استفاده میشده است. در ابتدا، این روش بهعنوان روشی برای محافظت از قطعات سرامیکی در برابر آسیبهای محیطی و دمای بالا در نظر گرفته میشد. با گذشت زمان، هنرمندان متوجه شدند که دود و گازهای حاصل از سوختن مواد در کوره میتواند بهعنوان یک ابزار هنری برای ایجاد رنگها و الگوهای طبیعی بر روی سفالها استفاده شود. امروزه، این تکنیک در کارگاههای حرفهای و هنری با دقت و ظرافت بیشتری اجرا میشود.
مواد و تجهیزات مورد نیاز
برای اجرای تکنیک پخت ساگار، نیاز به مواد و تجهیزات خاصی است که بتوانند این فرآیند را تسهیل کنند:
کوره گازسوز:
یکی از مهمترین موارد در پخت ساگار، استفاده از کورههای گازسوز است. این نوع کورهها به دلیل قابلیت کنترل بهتر دما و همچنین مدیریت دقیق شوک حرارتی در میانه پخت، برای تکنیک ساگار مناسبتر هستند.
گاز طبیعی یا پروپان:
گازها بهعنوان سوخت در کورههای گازسوز استفاده میشوند و در ایجاد دود و گازهای مورد نیاز برای پخت ساگار نقش مهمی دارند.
مواد پوششدهنده:
برای ایجاد الگوهای مختلف بر روی سفال، از موادی مانند خاکستر، شاخ و برگ، یا حتی کاه استفاده میشود. این مواد در فرآیند پخت به دود تبدیل میشوند و به سطح قطعه رنگ و طرح میدهند.
مراحل تکنیک پخت ساگار
1. آمادهسازی قطعات: در این مرحله، قطعات سفالی باید خشک شوند و هیچ رطوبتی در آنها باقی نماند. هر گونه رطوبت میتواند باعث ترکخوردگی قطعه در هنگام پخت شود.
2. قرار دادن قطعات در کوره: قطعات پس از آمادهسازی باید بهطور صحیح در کوره قرار گیرند. در این مرحله، ممکن است از مواد مختلف برای ایجاد الگوهای دودی استفاده شود. بهعنوان مثال، میتوان از خاکستر چوب، شاخ و برگ گیاهان یا حتی کاه استفاده کرد.
3. کنترل دما: پخت ساگار به دمای مشخصی نیاز دارد که معمولاً بین 800 تا 1000 درجه سانتیگراد است. در این مرحله، کوره باید به آرامی دما را افزایش دهد تا از شوک حرارتی جلوگیری شود. کورههای گازسوز بهخاطر توانایی کنترل دقیق دما، بهترین گزینه برای این تکنیک هستند.
4. ایجاد دود و گاز: در هنگام پخت، مواد موجود در کوره دچار احتراق میشوند و گازهایی مانند کربن و دود ایجاد میکنند. این دودها به سطح قطعات منتقل شده و باعث ایجاد رنگها و الگوهای خاص بر روی قطعه میشوند.
5. خنک کردن و برداشتن قطعات: پس از پایان فرآیند پخت، کوره باید به تدریج خنک شود. برداشتن قطعات در دمای بالا میتواند باعث ترک خوردن یا شکستن آنها شود.
فرمول پخت ساگار
برای به دست آوردن بهترین نتایج در پخت ساگار، فرمولهای مختلفی برای ترکیب مواد و دما وجود دارد. یک فرمول پیشنهادی برای پخت ساگار به شرح زیر است:
قطعات سرامیکی: حداقل 24 ساعت قبل از قرار دادن در کوره باید کاملاً خشک شوند.
گاز سوختی: استفاده از گاز طبیعی یا پروپان در کوره گازسوز به میزان کافی برای ایجاد دود لازم است.
مواد پوششدهنده: خاکستر چوب یا مواد گیاهی دیگر باید بهطور یکنواخت روی قطعات پخش شوند.
نکات ایمنی در پخت ساگـار
پخت ساگار، بهویژه به دلیل حضور گازهای سمی و دودی که در فرآیند تولید میشوند، باید با دقت و احتیاط انجام شود. برخی از نکات ایمنی که باید رعایت شوند عبارتند از:
تهویه مناسب: در هنگام انجام فرآیند پخت، کوره باید در محیطی با تهویه مناسب قرار گیرد تا گازهای سمی از محیط خارج شوند.
استفاده از تجهیزات ایمنی: استفاده از ماسکهای ضد گاز، دستکشهای مقاوم و لباسهای ایمنی برای جلوگیری از آسیبهای احتمالی بسیار مهم است.
کنترل دقیق دما: تغییرات ناگهانی دما میتواند باعث شکست قطعات شود، بنابراین کنترل دقیق دما در طول فرآیند پخت ضروری است.
مشکلات رایج در پخت ساگار
پخت ساگار ممکن است با مشکلاتی مواجه شود که نیاز به دقت و تجربه دارد:
نظارت نادرست بر دما: اگر دما خیلی بالا یا پایین باشد، ممکن است قطعات ترک بخورند یا رنگها به درستی تشکیل نشوند.
ترکهای ناشی از شوک حرارتی: شوک در میانه فرآیند پخت میتواند باعث ترک خوردن قطعات شود. استفاده از کورههای گازسوز که امکان کنترل دقیق شوک حرارتی را فراهم میکنند، میتواند این مشکل را کاهش دهد.
رنگهای غیرمنتظره: بهدلیل ماهیت غیرقابل پیشبینی پخت ساگار، ممکن است رنگها و الگوها آنطور که انتظار میرود ظاهر نشوند. آزمایش و تجربه در این زمینه بسیار مهم است.
برای کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی با تکنیکهای پیشرفته پخت ساگار، به مقاله معتبر “Saggar Firing: The Techniques and Traditions” در Ceramics Monthly (2022) ارجاع داده میشود.
بدون دیدگاه